تاریخچه آستان قدس رضوی

مقدمه

ده سال قبل از شهادت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، خلیفه عباسی هارون الرشید از بغداد به سوی خراسان حرکت کرد تا شورش رافع بن لیث را در منطقه ماوراءالنهر سرکوب کند. اما در راه مریض شد و در نزدیکی روستای سناباد طوس، در باغ حمید بن قحطبه ساکن شد. حمید بن قحطبه فرمانده لشکریان عباسی بود که بعداً امارت خراسان را به دست گرفت. هارون در این منزلگاه به هلاکت رسید. (سال 193 هجری قمری) و اما مامون عباسی در سال 203 هجری قمری امام رضا علیه السلام را مسموم کرد و در بالای سر هارون به خاک سپرد. (مامون ملعون ابتدا می خواست با بی احترامی به امام رضا علیه السلام ، امام را در پایین پای هارون دفن کند اما با معجزه ای الهی به خواست خدا نتوانستند پایین پای هارون را حفر کنند و در نهایت امام رضا در بالای سر هارون دفن گردید) برخی می گویند که امام علیه السلام در منطقه دستگردان (19 کیلومتری حرم رضوی) شهید شدند و پیکر مطهرشان به محل فعلی منتقل گردید.

سبكتكین پادشاه متعصب غزنوی پس از 250 سال از ترس اینکه حرم رضوی به مرکزی برای حضور شیعیان تبدیل شود، حرم امام علیه السلام را ویران کرد. ولی برخلاف وی، پسرش سلطان محمود غزنوی آن را بازسازی نمود و کمی گسترش داد. گفته می شود اولین گلدسته و گنبد حرم در این دوره ساخته شده است.
در عاشورای سال 510 هجری قمری و در زمان حکومت سلجوقیان در طوس (مشهد کنونی) بین اهل سنت و شیعیان درگیری رخ داد و بار دیگر حرم مورد حمله قرار گرفت و ویران شد.

23 سال پس از آن و پس از هجوم فرقه غزو که یکی از فرقه های ترک آسیای مرکزی به خراسان و مشهد است، این شهر مورد حمله خونین قرار گرفت، اما خسارات زیادی به حرم وارد نشد. روایتی از شفای پسر سلطان سنجر سلجوقی (یا وزیر) در هنگام آمدن وی به شهر طوس صحبت می‌کند و شاید همین موضوع توضیح دهنده موضوع مراقبت از حرم رضوی در زمان سلجوقیان باشد. . اما پس از سلجوقیان، خوارزمشاهان به مراقبت از آستانه ادامه دادند. اما پس از سقوط این خاندان به دست مهاجمان مغول، مشهد دستخوش ویرانی، کشتار و ویرانی شد. با وجود این، هیچ گواهی وجود ندارد که نشان دهد این آستانه پس از حمله مغول در معرض تخریب گسترده قرار گرفته است. پس از گذشت صد سال از حمله مغول و پس از پذیرش اسلام به عنوان مرام، به حرم رضوی علاقه نشان دادند، از جمله سلطان محمد خدابنده که از نوادگان چنگیز خان است که دین شیعه را پذیرفت و به این امر بسیار علاقه داشت. 

توسعه حرم رضوی پس از عصر مغول و در عصر تیموریان و از طریق شاهرخ پسر تیمور لنگ و همسرش “گوهرشاد آغا” رنسانس عظیمی برای توسعه حرم رضوی آغاز شد و مساجد، مدارس و راهروهای بسیاری ایجاد شد. در اطراف حرم ساخته شده است. مسجد کوهرشاد، نگارخانه دارالسیاده، نگارخانه دارالسلام، نگارخانه دارالحافظ، مدارس بریزاد و دودور، همه این بناها یادگاری از دوران گوهرشاد و همسرش شاهرخ تیموری است.

در سال 907 هجری قمری خاندان شیعه صفوی کنترل کشور را به دست گرفتند و این دوران دوران طلایی حرم مطهر رضوی بود که شاهان و سران صفوی برای توسعه حرم با یکدیگر به رقابت پرداختند.

پس از صفویان، نادرشاه افشار مشهد را پایتخت حکومت خود قرار داد و در توسعه حرم کوشید و آثار خاص و معروفی از خود به جای گذاشت. اما بعد از نادر، نوبت به قاجاریان رسید که کارهای تزئینی آستانه را انجام دهند و دیوارها را با آینه بپوشانند، بنابراین بسیاری از آثار باستانی را خراب کردند تا آینه کاری کنند!

در اواخر عصر قاجار یعنی سال 1330 هجری قمری ارتش روسیه وارد حرم امام رضا علیه السلام شد و گنبد را با توپخانه بمباران کرد و راهروها را اشغال کرد و مردم را کشت. در زمان پهلوی اول تعدادی اوراق و اماکن نیز اضافه شد. در مجموع رویه ها و ساختمان های اضافه شده پس از انقلاب و دوران جمهوری اسلامی، معادل تمام دوره های قبل بود.

منبع : rayantrip.com

نگارش و ترجمه : گروه خدمات گردشگری و سفر رایان تریپ